Öğrenilmiş çaresizlik

Başarısızlığı kabulleniş öylesine güçlü bir psikolojik etkidir ki bazen başarısızlığın önündeki tüm engeller kalksa da kişi başarısız olacağına inandığı için engelin kalkmış olduğunu fark edemez. Çocuklarımızı çok sık eleştirdiğimizde başarısızlık korkusu gelişir, özgüvenleri kırılır ve bir süre sonra çocuklarımız yeni şeyler denemekten korkmaya başlarlar.

Bir deneyde pireleri kapalı bir kapta tutarak eğitiyorlar. Biliriz ki pireler, hayret verici uzaklıklara zıplayarak gidebilirler. Ama onları ağzı kapalı bir kapta uzun süre tutuyorlar.Sonra pirelerin sıçramadıklarını görüyorlar.Pireler kabın ağzı kapalıyken defalarca kapağa çarptıkları için şartlandırılırlar.Kapak yerinde olsa da olmasa da ,artık ancak kapağın yüksekliğine sıçrayabileceklerine inanırlar.

Çocuklarımızın denediği yaptığı her girişiminde eleştiriye maruz kalması onların kendileri ile ilgili olumsuz tutumları kabul etmelerine sebep olacaktır. Böylece kendine güvenmeyen ve sorumluluk duygusu gelişmemiş çocuklar yetiştirmiş olacağız. Çocuklarımız tam donanımlı olarak tüm potansiyelleri gelişmeye uygun olarak dünyaya gelirler. Yetiştirme tarzlarımız onların özgüvenini, güvensizliğini; mutluluğunu, mutsuzluğunu; girişimciliğini, mükemmeliyetçiliğini, sanat, spor, müzik ve akademik başarısını belirleyecektir.

Bir çocuğa bağırdığımızda, onu kızgınlıkla eleştirdiğimizde çocuk yeniden denemek ister mi? Okul öncesi dönemde çocuklar keşif sürecindedir. Bardağa su doldururken sular yerlere dökülebilir.Bardağı taşırken kırabilir.Kahveler,çaylar dökülebilir.Bunun gibi durumlarda çocuğumuza yüksek sesle eleştiri yaparsak çocuk kendini korumak ve bu duyguyla baş etmek için öfkesini dışa vurup şiddet eğilimi gösterebilir ya da içine kapanıp sessizleşebilir.Çocukluk döneminde de ödevlerini yanlış yapabilir ya da düşük not alabilirler. Çocuklar bu durumda hem ödevi yapamadığı hem de sizi hayal kırıklığına uğrattığı için kendini çaresiz, mutsuz, güçsüz hissederler.  Bu duruma tepki olarak yapılan olumsuz eleştiriler ise çocuğun derslere karşı isteksizleşmesine, dersleri ertelemesine, isyan etmesine, yalan söylemesine sebep olabilir.

Çocuklarımızı hata yapmaya cesaretlendirelim. Hata yapmaktan korkmamaları gerektiğini hataların öğrenmek için mükemmel fırsatlar olduğunu belirtelim. Şu gerçek hikayeyi anlatabiliriz. Ampulü bulan Edison'un 2000 deneme yaptığını, 2000 kez hata yaptığını ve 850.hatasında '850 kez hata yaptın, olmadı, başaramayacaksın' dediklerini ve Edison'un 'Hayır, ben 850 biçimde bu ampulün nasıl yapılmayacağını öğrendim' dediğini anlatalım.