Demokrasi ve Özgürlükler Adası nerede? İşte Yassıada'nın geçmişi

Türk demokrasi tarihine kara leke olarak geçen 27 Mayıs darbesinin üzerinden 64 yıl geçti.

Darbeciler tarafından tutuklanan hükümet üyelerinin yargılandığı Yassıada ise 4 yıl önce "Demokrasi ve Özgürlükler Adası" ismiyle vatandaşların ziyaretine açıldı.

DEMOKRASİ VE ÖZGÜRLÜKLER ADASI NEREDE? İŞTE YASSIADA'NIN GEÇMİŞİ

Demokrasi ve Özgürlükler Adası, Marmara Denizi'nde İstanbul'a yakın konumlanmış küçük bir adadır. Eskiden Yassıada veya Plati olarak da bilinen bu ada, biri sivri diğeri yassı görünümlü iki metruk adadan yassı olanıdır. Sivriada'ya 0,9 deniz mili (1,66 km), Burgazada'ya 2,67 deniz mili (4,94 km) ve Kadıköy kıyısındaki Fenerbahçe Adası'na 6,27 deniz mili (11,6 km) uzaklıktadır. Ayrıca, 27 Mayıs Darbesi döneminde Demokrat Parti üyelerinin yargılandığı ünlü Yassıada Yargılamaları burada gerçekleştirilmiştir.

YASSIADA'NIN GEÇMİŞİ

Yassıada'nın geçmişi, Bizans İmparatorluğu dönemine kadar uzanmaktadır. Bizanslılar, adaya Platea (yassı) adını vermişlerdir. Tarihteki ilk kayıtlar, 4. yüzyılda Doğu Roma İmparatoru Filavius Lulius Valens'in Ermeni Başpatriği 1. Nerses'i adaya sürgün etmesiyle başlar.

Beş asır sonra, Bizans İmparatoru Teofilos tarafından adaya bir manastır inşa ettirilmiştir. 860 yılında Kırk Azizler Kilisesi'nin inşa edilmesiyle bir süre ruhani bir yer olarak kullanılan ada, kilisenin altındaki mahzenin hapishane olarak kullanılmasıyla taht ile kilise arasında anlaşmazlıklara sahne olmuştur.

1204 yılında İstanbul'u işgal eden Haçlı Ordusu, Yassıada'daki Ortodoks Kilise ve kutsal mekanları yıkmış ve değerli eşyaları yağmalamıştır. Korsanlar, 14. yüzyılın başlarında yeniden inşa edilen manastırı tahrip etmiş ve içindeki 22 keşişi öldürmüştür.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, uzak ve sert rüzgarları nedeniyle genellikle yerleşim alanı olmayan Yassıada, 1857'de İngiltere Büyükelçisi Sir Henry Bulwer'e satılmıştır. Büyükelçi, manastırın kalıntıları üzerine kaleyi andıran bir bina inşa etmiş ve adada üzüm bağları kurmaya çalışmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 1932 yılında Marmara Denizi'nde yaptığı bir gezide Yassıada'ya uğramıştır.

1947'de Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Mısır Hidivi İsmail Paşa'nın mirasçılarından adayı satın almış ve burayı bir eğitim üssü haline getirmiştir.

YASSIADA'DAN YASLIADA'YA

27 Mayıs 1960'ta cuntanın lideri Cemal Gürsel'in verdiği ilk emirlerden biri, Yassıada'nın boşaltılması ve Demokrat Partililerin hızlı bir şekilde adaya hapsedilmesi oldu.

Ankara'da Harp Okulu'nda ve İstanbul'da Balmumcu Kışlası'nda tutuklu bulunan Demokrat Partililer, 29 Mayıs'tan itibaren Yassıada'ya nakledildi. Son olarak Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes, Ankara'dan getirilen son isimlerdi.

14 Ekim 1960'ta başlayan adadaki duruşmalar, 1961 yılına gelindiğinde, suçlamaların gerçekliği kamuoyunda tartışılmaya başlanmıştı. Verilmeyen cezaevi görüş izinleri, 50 kelime ile sınırlandırılan mektuplar, mahkemedeki kısıtlı savunma hakları, tutukluların mahkeme salonu dışında aşağılanmaları ve yapılan işkencelerin hepsi bu Yassıada'da gerçekleşti.

Yargılama sonucunda Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan idam edildi.

Yargılamaların ardından ada, yeniden Deniz Kuvvetleri Komutanlığına teslim edildi ve buradaki eğitim faaliyetleri 1978 yılına kadar sürdü.

1978'den 1993'e kadar terk edilen Yassıada, 1993'te İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi için uygun bir çalışma alanı olarak görüldü. Ancak 2 sene sonra bir kez daha kaderine terk edildi.

"Demokrasi ve Özgürlükler Adası" projesi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın talimatı ve girişimleriyle 27 Mayıs 2020'de ziyarete açıldı.