Yeşil Türbe’nin yeni çinileri nerede yaptırıldı? Adı nereden geliyor?

Bursa’nın simgelerinden olan Yeşil Türbe, şehri ziyaret eden yerli ve yabancı turistlerin uğrak noktalarının başında gelir. Özellikle Bursa'ya gelen Arap turistler Yeşil türbe'ye ayrı bir ilgi duyarlar. Yeşil Türbe’nin kim tarafından yapıldığı, ne zaman inşa edildiği ve içinde kimlerin türbelerinin bulunduğu merak ediliyor. Yeşil Türbe adını nereden alıyor?, Yeşil Türbe'nin yeni çinileri nerede yaptırıldı?, Bursa’nın neresinde? soruları da sıkça sorulmaktadır. Uzun yıllardır dünyanın ilgisini çeken Yeşil Türbe hakkında bilmeniz gereken tarihi ve teknik haberimizde.

YEŞİL TÜRBE’Yİ KİM YAPTIRDI?

Osmanlı’nın ilk başkenti olarak kabul edilen Bursa’nın Yıldırım ilçesinde eski yerleşim bölgesi olarak kabul edilen bir mevkide yer alan Yeşil Türbe, 1421 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nu Fetret Devri’nden çıkaran Çelebi Sultan Mehmet (1383, Edirne - 26 Mayıs 1421, Edirne) tarafından yaptırılmıştır. Yine kendisi gibi Bursa’nın önemli tarihi yapılarından 1424 yılında imar edilen Yeşil Cami'nin karşısında bulunan Yeşil Türbe’nin mimarı ise Hacı İvaz Paşa’dır. Nakkaşları ise Ali bin İlyas Ali, Mahmud el Mecnun ve Ali bin Hacı Ahmed Tebrizi’dir. İvaz Paşa (Ölüm tarihi ve yeri: 20 Ağustos 1428, Bursa) dönemin önemli mimarlarından olduğu için Bursa’nın Osmangazi ilçesindeki bir mahalleye adı verilmiştir. İvaz Paşa’nın iki önemli eseri olan Yeşil Cami ve Yeşil Türbe’nin bulunduğu alana Yeşil Külliyesi denmektedir.

YEŞİL TÜRBE NEDEN CAMİDEN DAHA YÜKSEK?

Çelebi Mehmed, Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu kabul edilmektedir. Osmanlı Devleti’nin zor zamanlarında içeride ve dışarıda herkese güçlü görünmek adına bu yapının imalatına başlandı. Yeşil Türbe, hemen yanı başındaki Yeşil Cami’den yüksektir. Aslında Osmanlı’da türbeler, camilerden yüksek yapılmamaktadır. Yeşil Türbe’nin, Yeşil Cami’den yüksel olmasının nedeni ise Osmanlı Devleti’nin zor döneminde dosta düşmana karşı “ayaktayız” mesajı vermek içindir. Timur yenilgisi ve kardeşler arasındaki iktidar mücadelesi sonrası Çelebi Mehmed’in Osmanlı’nın yıkılmadığını ve eskisinden daha parlak eserler yapabileceğini göstermek amacıyla Yeşil Türbe gösterişli yapılmıştır.

Çelebi Mehmed, 34 yıllık yaşamı boyunca hem Osmanlı İmparatorluğu’ndaki iç karışıklıklarla mücadele etmiş, hem de 24 kez savaşa katılmıştır. Çelebi Mehmet, mücadelelerle dolu bu yaşamında vücudunun 40 ayrı yerinden yara almıştır. Yeşil Türbe’nin yapımı Çelebi Mehmet’in vefatından 40 gün önce tamamlanmış ve vefatı halktan 40 gün gizlenmiştir. Yani Çelebi Mehmed’in naşı, Yeşil Türbe’ye imarından 80 gün sonra defnedilmiştir.

YEŞİL TÜRBE 3 BOYUTLU MODELLENDİ

Bursa Büyükşehir Belediyesi, olası bir depremin ardından aynılarını yeniden yapabilmek için kentteki ecdat emaneti eserleri lazer tarama cihazlarıyla 3 boyutlu olarak modelliyor. Bu çalışma ile bir tarihi eser tamamen yerle bir olsa da bire bir aynısını yeniden yapmak mümkün olacak. Yeşil Türbe de olası bir deprem felaketinde aslı muhafaza edilmesi adına 3 boyutlu olarak modellendi. 

Yeşil Türbe'nin 3 boyutlu modeli

YEŞİL TÜRBE’NİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ

Sekiz köşeli bir plana sahip olan Yeşil Türbe, giriş katındaki mezar odası ile tipik Selçuklu kümbetlerinin devamı görünümündedir. Yeşil Türbe’nin sekizgen yapısını, sekiz pencereli, yüksek bir kasnağa oturan kurşun kaplı kubbe örtmektedir. Yeşil Türbe’nin en dar yüzü 8,45 metre, en geniş yüzü 8.87 metre olan sekizgen prizma bedene sahiptir. Beden yüzleri beyaz mermerden yapılmış, çerçeveler ve ayaklar 3,5 metre açıklığı bulunan üzengileri boşta duran sivri kemerleri taşımaktadır.

Güney ve kuzey cephelerinin haricinde, dikdörtgen büyük pencereler ile sivri kemerli alçı pencereler vardır. Zamanımıza çok az değişikliklerle gelen cephe girişin doğusundaki ilk yüzdür. Mermer çerçevelerin, sağır kemerlerin ve pencerelerin etrafı geçme rumi motifli bir bordürle kaplıdır. Diğer kısımlar turkuaz renkli çinilerle kaplanmıştır. Pencere alınlıkları koyu lacivert zemin üzerine, ince çizgilerle üç yatay bölüme ayrılmış sahalarda, ayet ve hadisler yazılıdır.

Yeşil Türbe'nin kapısı

YEŞİL TÜRBE İSMİNİ KİM VERDİ?

Türbeye yeşil ve turkuaz renkli çinilerle kaplı olmasından dolayı Yeşil Türbe ismi halk tarafından verilmiştir. Yeşil Türbe’nin giriş kapısı 1855 depreminde büyük hasar görmüştür. Bunun üzerine Yeşil Türbe’nin kapısı 1864’te yapılan onarımla, horasanla sıvanarak bugünkü görünümüne sokulmuştur. Sağlı sollu mihrapçıklar, ayakkabılıklar türbenin kitabesi 13 dilimli yarım kubbe çeşitli renk ve motiflerle kabartma renkli sır tekniğinde işlenmiştir. Rumiler, palmetler, rozet motifleri ile oya gibi işlenen kapı kanatları zamanımızda da tüm çarpıcılığı ile ortadadır. Bir sanat şaheseri olan kapıyı Tebrizli Ahmed Oğlu Ali yapmıştır. Sekizgen bedeni sıvalı yüksek kasnağa oturan kurşunlu örtülü büyük bir kubbe örtmektedir. Duvarlar 2,94 metre yüksekliğe kadar iki bordürle çevrili, altıgen turkuaz çinilerle kaplıdır. Bunların aralarında iri madalyonlar yer almaktadır.

Osmanlı mimarisinde tüm duvarlarının çini ile kaplı olduğu tek türbedir. Türbe zamanımıza ulaşan en muhteşem çinili mihraba sahiptir. Renkli süsleme sanatının bir şaheseridir. Givli süs sütunları üç sıra mukarnas, rumi, palmet, kıvrık dal motifleri, kalın yazı dizileri ve tepeliği ile Yeşil Cami mihrabını andırmaktadır. Kıbleye bakan mihrap adeta bir sanat eseridir. Buradaki çiniler İznik çiniciliğinin şaheser örnekleridir.

YEŞİL TÜRBE'NİN YENİ ÇİNİLERİ NEREDE YAPTIRILDI?

Yeşil Türbe’nin dünyaya yayılan ünü çinilerinden gelmektedir. Renkli sır ve mozaik çini tekniklerinin kullanıldığı çini süslemeleri eşsizdir. Yeşil Türbe’nin zamanla kullanılamaz hale gelen bazı çinileri yenileriyle değiştirilmek istense de, aynı renk tonu bir türlü yakalanamamıştır. Sayısı çok azalan orijinal çiniler kapının solundaki yüzde bir araya toplanmıştır. Türbenin cephesinin kaplı olduğu çini kaplamalar genelde bilinen çini kaplamalardan farklı yapıdadır. Daha ziyade renkli sırlı tuğla türündendir. Dış yüzü 21-22 x 10–11 cm., arka yüzü 10 x 5 cm.dir. Dıştan içe doğru kavisli olarak daralmaktadır ve yan yüzünün tam ortasında 1.5 cm çapında dikine bir delik bulunmaktadır. Bu, çinilerin yerlerine montaj kesitidir. Orijinal tuğlaların yüzleri önce sırlanmış ardından fırınlanmıştır. Ancak restorasyon zamanında orijinal üretim biçimine uygun yeni sırlı tuğla yapılamayacağı ayrıca orijinal sırlı tuğlanın aynen kopyasının yapılması restorasyon ilkeleri açısından doğru olmayacağı düşüncesiyle Kütahya Çini Fabrikası'nda yaptırılan plak çinilerle kaplanmıştır. Yeşil Türbe’nin sadece iç ambiyansı değil, dış cepheleri de etkileyici yeşil çinilerle bezenmiştir.

YEŞİL TÜRBE’NİN ETKİLEYİCİ MİHRABI

Yeşil Türbe’nin iç duvarlarının alt bölümleri firuze renkli çinilerle kaplanmıştır. Renkli ve geometrik motifli çinilerle bezenmiş olan mihrap, bir sanat başyapıtı olarak kabul edilmektedir. Pencere alınlıklarındaki çinilerde hadisler ve ayetler yazılıdır.

Türbe içinde bulunan Çelebi Sultan Mehmet’in sandukasının üzeri beyaz, mavi, sarı, lacivert çinilerden oluşan yazılarla bezenmiştir. Ceviz ağacından geçme tekniği ile yapılmış, geometrik motiflerle süslü kitabeli kapı Osmanlı ahşap işçiliğinin çok güzel bir örneğidir.

EVLİYA ÇELEBİ DE YEŞİL TÜRBE’DEN BAHSETMİŞ

Evliya Çelebi’nin gezi yazılarında da türbe ile ilgili bilgi yer almaktadır. Ancak türbeyle ilgili bahis; içinde medfun bulunan Çelebi Sultan Mehmet Han’ın yaşamı üzerinden ele alınmakta, mimari hakkında olarak özel bir bilgi verilmemektedir. Bununla birlikte metinden yapının o dönemde yeşil imaret adı ile anılmakta olduğu öğrenilmektedir. ‘824 senesinde öldü. Yedi sene, on bir ay, on iki gün padişahlık yaptı. Vefat ettiğinde 38 yaşında idi. Kabri, Yeşil İmaret adıyla bilinen külliye içindeki nurlu camiinin kıble tarafında bulunan nakışlı kubbe altındadır.’

YEŞİL TÜRBE’NİN ONARIM TARİHLERİ

Türbe, Çelebi Sultan Mehmet’in vefatından 253 yıl sonra (1647) Hassa Mimarı Elhac Mustafa Bin Abidin tarafından onarılmıştır. Bundan sonra 1769 yılında Mimar Es-Seyyit Elhac Şerif Efendi, 1864-1867 yıllar arasında Leon Parville ve 1904 yılında Osman Hamdi Bey’in katkılarıyla Asım Kömürcüoğlu tarafından türbede onarım çalışmaları yapılmıştır.

Türbenin günümüze ulaşmasında çok önemli payı olan Mimar Macit Rüştü Kural, türbenin son restoratörü olmuştur. Bu çalışmalar sırasında Y. Mimar Zühtü Başar’dan da destek görmüştür.

YEŞİL TÜRBE’DE KİMLER YATMAKTADIR?

Çelebi Sultan Mehmet’in sandukası çevresinde kızlarından Selçuk Hatun, Hafsa, Ayşe, Sitti Hatun; oğulları Şehzade Mustafa, Mahmud ve Yusuf Beyler ile dadıları da gömülüdür. Yeşil Türbe’de toplan 9 sanduka bulunmaktadır.

Yeşil Türbe'de 2007-2009 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Bursa Valiliği tarafından, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin (TOBB) mali desteğiyle büyük restorasyon gerçekleştirilmiştir. Yeşil Türbe’nin bir başka özelliği ise ölümün yeşil ve serin çiniler arasında sevgi denizine dönüşmesidir. Bursa’nın ufuklarında kutsal nurları toplayan kubbe ve çinilerin etkisiyle insanı büyüleyen Yeşil Türbe’nin rengi, eski Bursa baharlarından süzülmüş bir özsu gibidir. Ahmet Hamdi Tanpınar “Bursa’da Zaman” adlı şiirinde bu dizilerle duygularını dile getirmiştir: "Yeşil Türbe’sini gezdik dün akşam, duyduk musiki gibi zamandan çinilere sinmiş Kur’an sesini…"

YEŞİL TÜRBE NEREDE

Bursa’nın Yıldırım ilçesi Yeşil semtinde bulunan Yeşil Türbe’yi ziyaret etmek isteyenler şu linkten adres bilgilerine ulaşabilirler.

YEŞİL TÜRBENİN KONUMU İÇİN TIKLAYINIZ