Dünyanın en eski ağacı: Zeytin

Onur KIZILKAYA

Ağır ve zahmetli büyümesine karşın zeytin ağacının insanlık tarihi kadar eski olduğu belirtilmektedir. Zeytin ağacı uzun ömürlü ve dayanıklı bir ağaç olduğu için nesiller boyu meyve vermektedir. Bu sebepten de insanlar için bir nevi atalarından kalan emanet olarak kabul edilir. Hatta Yunan mitolojisinde zeytin ağacı; 'ölümsüz ağaç' olarak tanımlanmıştır. Zeytin ağacının uzun ömürlü olmasının en büyük nedeni çürümeye karşı dayanıklı olması ve yaşlandıkça, yeni dallar vermesidir. Başta Kuzey Ege ve Marmara Bölgesi'nin güneyi olmak üzere Anadolu'nun Batı bölgesindeki pek çok yerleşim yerinde eski çağlardan beri zeytin ve zeytinyağı üretimi yapılmaktadır.

Zeytin ağacı yetiştiricileri tarafından atalarından kalan miras olarak kabul edilir.

Uzun ömrü dolayısıyla pek çok medeniyete şahitlik yapmış eski zeytin ağaçlarından Bursa'da da çok sayıda bulunur. Özellikle Mudanya'nın Tirilye merasındaki zeytin ağaçlarının büyük çoğunluğunun Rumlardan kaldığı bilinmektedir.

IŞIĞI VE GÜNEŞ SEVER

Zeytin ağacı ışığı ve güneşi sevdiği için genelde ılıman iklimlerde yetiştirilir. Yetişmesi için çok yağış alması gerekmeyen zeytin ağacının ürün verebilmesi için de en önemli şartların başında düşük rakım gelmektedir. Türkiye'nin Ege sahilleri tamamen zeytin ağaçlarıyla çevrilmiş olup, bu kıymetli bölgedeki yapılaşmanın sınırlı sayıda kalmasını zeytin ağaçları sağlamıştır. Çünkü zeytin ağacının kesimi de kanunlar çerçevesinde sınırlandırılmıştır. Marmara Bölgesi'ndeki zeytin ağaçları Ege bölgesi'ne göre daha bodur olurken, sofralık zeytinler genelde Bursa ve çevresinde yetiştirilir. Bölgemizde Gemlik ve Tirilye tipi zeytin yetiştirilmektedir.

Zeytin üretimi genelde sahil şeritlerinde yapılır.

İLAÇLAMAYLA HER YIL ÜRÜN ALINIYOR

Zeytin ağaçları eski dönemlerde üreticileri tarafından bir yıl bol bir yıl az ürün verir kuralıyla yetiştirilirdi. Fakat günümüzde zirai ilaçlama ve endüstriyel gübre kullanımı nedeniyle her yıl yüksek seviyede ürün elde edilmektedir. Bahar aylarında başlayan budama işlemi sonrası ağaçlar ilaçlanır. Bu süreç eylül ayına kadar devam ederken, Bursa bölgesinde genelde ekim ayının başında ürünler toplanmaya başlanır. Daha sonra büyüklüklerine göre sıralandırılan sofralık zeytinler üretici kooperatifleri veya zeytin tüccarlarına satılır. Sofralık vasfı görülmeyen zeytinler ise yağlık olarak ayrılır.

Zeytin toplama işlemi binlerce yıldır aynı şekilde yapılır... Zeytin üreticileri ürünlerini toplamak için ya ellerini kullanır ya da silkme yöntemiyle ürünlerini toplarlar. Makinalarla toplama işlemi hem ürüne hem de ağaca zarar verdiği için kullanılmaz.

Saksıda zeytin ağacı yetiştiriciliği de yapılmaktadır.

KUTSAL AĞAÇ

Böylesine önemli bir meyvenin ağacı da birçok dinde kutsal olarak kabul edilmiştir. Kur'an-ı Kerim'de zeytin ağacından ve zeytinden bahsedilen 7 ayet vardır. Bunlar; En'am 99 ve 141, Nahl 11, Muminun 20, Nur 35, Abese 29 ve Tin 1. ayetlerdir.

Nur Suresi 35. Ayet'te zeytinle ilgili şu ifadeler bulunmaktadır: "Allah göklerin ve yerin nurudur. Onun nurunun misali, içinde kandil bulunan bir kandilliktir. Kandil bir cam içindedir, cam inciyi andıran bir yıldızdır; (bu kandil) doğuya da batıya da ait olmayan, yağı neredeyse ateş dokunmasa bile ışık veren mübarek bir zeytin ağacından yakılır. Nur üstüne nur. Allah nuruna dilediğini kavuşturur. Allah insanlar için misaller veriyor, Allah her şeyi hakkıyla bilmektedir." Tin Suresi 1. Ayeti ise şöyledir; "İncire ve zeytine andolsun ki / yemin olsun ki!" 

Ayrıca İslam dünyasında oruç açılırken kullanılması tavsiye edilen 3 gıdadan biri de zeytindir.

Zeytin toplama işlemi yüzyıllardan beri aynı şekilde sürdürülmektedir.

Klasik mitolojide de her tanrıya belirli bir ağaç atfedilmiştir. Mısır uygarlığında da zeytinin kutsal olarak kabul edildiği bilinmektedir. Ayrıca zeytin dalı evrensel olarak tüm dünyada barışın simgesi olarak kullanılmaktadır.

Zeytin, bölgemiz için önemli bir geçim kaynağıdır.