Bir el sanatının izinde! Osmanlı’nın mirası Bursa’da yaşıyor

Bursa’da sedefkarlık sanatını icra eden ve bu alanda ticari faaliyet yürüten tek usta olan Mümin Orhan, yüzyıllardır süregelen bu zarif el sanatının geçmişini, inceliklerini ve taşıdığı manevi anlamı Bursa Hayat’a anlattı. Fidan Han’daki küçük atölyesinde geleneksel tekniklerle eserler üreten Orhan, sedefin yalnızca bir süsleme malzemesi değil aynı zamanda bir yaşam tarzı olduğunu vurguladı.

1987 yılında Bursa’da doğan Mümin Orhan, küçük yaşlarda müzikle tanıştı. Ney ve perküsyon dersleri aldığı yıllarda enstrüman yapımına da ilgi duyan Orhan, zamanla ney süslemeleri üzerinden sedefkarlığa yöneldi. Bu süreçte Türkiye’nin önemli ustalarından Zafer Karazeybek ile yedi yıl çalışarak sedef sanatının derinliklerine indi. Kültür Bakanlığı tarafından geleneksel el sanatları sanatçısı olarak da tescillenen Orhan, 2013 yılından bu yana Fidan Han’da kendi atölyesinde üretim yapıyor.

SEDEF: OKYANUSUN DERİNLİKLERİNDEN SARAYLARA

Sedef, midye ve istiridye gibi kabuklu deniz canlılarının iç yüzeyinden elde edilen, organik kökenli, beyaz ve parlak bir malzeme. Orhan’a göre sedef, sadece estetik değil; aynı zamanda ruhsal bir anlam da taşıyor. Zarafeti, bereketi, cesareti ve uzun ömrü simgeleyen bu değerli materyalin şifa verdiğine de inanılıyor.

Osmanlı döneminde sedef, cami kapılarından takunyalara, tahtlardan Kur’an muhafazalarına kadar pek çok alanda kullanıldı. İstanbul’da kurulan saray nakkaşhanesinde hattat, marangoz, tezhipçi ve sedefkarın birlikte çalışmasıyla ortaya çıkan “İstanbul tarzı” sedef işçiliği, Osmanlı sanatının en üst noktalarından biri olarak kabul ediliyor. Kanuni Sultan Süleyman’ın kullandığı Arifiye Tahtı gibi eserler, bu zarafetin somut örnekleri arasında yer alıyor.

“BİR EŞYAYA DEĞER KATMAK BİZİM İŞİMİZ”

Sedefkarların işi, bir eşyaya değer katmak. “Sadece bir kutu yapmıyoruz, içine Peygamber Efendimizin sakal-ı şerifi konulabiliyor” diyen Orhan, bu mesleğin hem zanaat hem de maneviyat içerdiğini ifade etti. Sedefin işlenme sürecini anlatırken, çekiç sesinin zikre dönüşebileceğine dikkat çeken Orhan,

“Eğer sabah 8’de dükkâna girip çekiçle çalışırken kalbinden Allah diyorsan, o iş ibadet olur. Ama sadece metale vuruyorsan, o zaman bu sadece iş olur.” dedi.

BURSA’DA SAYILI USTA KALDI

Bursa, Osmanlı’ya başkentlik yapmış bir şehir olmasına rağmen, sedef sanatını sürdüren usta sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor. Ticari olarak dükkânı olan yalnızca tek usta kaldığını belirten Mümin Orhan, talebe yetiştirmeye çalıştıklarını ama talebin çok düşük olduğunu söyledi. Orhan, “Bursa’da 3,5 milyon kişi yaşıyor. Ama benden düzenli sedef işi alan müşteri sayısı belki on kişidir. Herkes bir ürün alsa, bu sanat kendiliğinden yaşar. Ama ne yazık ki evlerde sedef işi eşya yok.” diye konuştu. Bir sanatın yaşaması için onu yaşatacak bir toplumun da gerektiğimi ifade eden Orhan, “Sedefin yerini alan bir malzeme yok. Ama insanlar bu gelenekten uzaklaştıkça sedef de unutulmaya yüz tutuyor.” dedi.

“ÇALIŞMAK İBADETTİR” SÖZÜ SADECE SLOGANDAN İBARET DEĞİL

Sedefkarlığın sadece bir zanaat değil, bir yaşam biçimi olduğunu vurgulayan Orhan, Osmanlı çarşı kültürünü şöyle özetliyor: “Sabah namazında dükkân açılır, çarşı başındaki en yaşlı esnaf dua ederdi. Herkes besmeleyle tezgâhını kurardı. Çünkü o iş sadece para kazanmak için değil, ibadet niyetine yapılırdı. Biz bunu unuttuk.”

Orhan, sanatın ve zanaatın maneviyatla birleştiği bu kadim geleneğin yeni nesillere aktarılması gerektiğini belirterek, “Bir sanatçı sadece ürün değil, kültür üretir. Sedefin içindeki ışığı görmek isteyen, önce gönlünü temizlemeli.” dedi.