Küçük adımlar büyük hazine

Bu hafta okuma anlama sürecinde dil gelişimi ve kelime hazinesi konusuna değinmek istiyorum. Eminim benimle birlikte birçok meslektaşımında mustarip olduğu konulardan biri çocuklarda sınırlı kelime bilgisi ile hayatlarına devam etmeleridir. Dertlerini anlatmak için belirli düzeyde kelimenin üzerine çıkamamaları, farklı durumları aynı kelimeleri yineleyerek anlatmaya çalışmaları fark etmesekte büyük bir sorun teşkil etmekte. İlk önce bu konu ile alakalı çocuğun dünyayı algılamaya başladığı andan okul çağına kadar neler yapabiliriz ona değinmekte fayda olacaktır. Çocuğun dil gelişimi dünyayı algılamasıyla aynı anda başlar. Geçen hafta masallar ve ninnilerin çocuğun dil gelişimine hizmet ettiğinden bahsetmiştim. Masal ve ninnilere gelmeden hemen önce çocuklara ünlük rutini sözel olarak ifade etmek ve söylemlerimizi somut eylemlerle desteklemek önemli bir yer tutmaktadır. Sık kullanılan kelimelere çocuğu olabildiğince maruz bırakmak kullanılan kelimelerin öğrenimini kolaylaştıracaktır. Bunların yanı sıra çocuğun dikkatini çeken bir nesne ya da durum hakkında betimleyici konuşmalar yapmak;

Örneğin: Oyuncak bebek ile ilgili; ‘’sarı saçlı bebek’’, ‘’ küçük bebek’’ gibi oyuncağın özelliklerini yaş seviyesine uygun olarak betimlemek dil gelişimini hızlandıracak ve olumlu katkılar sunacaktır.  Ancak değinmeden geçemeyeceğimiz konulardan biri de şudur; çocuklar sandığımızdan daha dikkatli ve taklitçidir. Her söylediğimizi kayda alırlar bu nedenle her sözcüğü özenle seçip kullanmak önce bizim görevimiz olmalıdır. Kullanacağımız olumsuz ya da argo bir kelime çocuğun zihninde çok çabuk yer edecektir. Çocukları bu kelimelerden korumak önemlidir. Gelişimsel olarak çocuklar; bir yaşında konuşmaya, iki yaşında basit cümleler oluşturmaya, üç yaşında basit hikâyeler anlatmaya, dört yaşında karmaşık yollarla düşüncelerini ifade etmeye, okul yılları boyunca daha yetenekli iletişimciler haline gelmeye başlamaktadır (Finnegan, Telfer, Warren, Lawton ve Nutbrown, 2015).

Gelişim sırası çocuklarda benzerlik göstersede çevresel ve sosyal etmenler bu gelişimde büyük bir paya sahiptir. Dil gelişimine olumlu katkı sunabilmek için bu hafta kendi sınıfımda şöyle bir uygulamaya gittim; Tüm öğrencilerim bir kelime defteri oluşturdu. Her gün en az bir tane olacak şekilde anlamını bilmedikleri kelimeleri defterlerine yazıyorlar ancak anlamını bilmedikleri kelimenin çoğunlukla benim konuşmalarımdan ya da kitap ve ödevlerinde karşılarına çıkan kelimelerden seçilmiş olmalarına özen gösteriyoruz. Kelimenin kaynağını mutlaka belirtiyoruz. Öğrenci kelimeyi yazıyor, anlamını yazıyor ve kelimesini bir cümle içerisinde kullanıyor. İlerleyen zamanda kelimelerden bir hikâye oluşturacaklarından henüz haberleri yok. Bir ay boyunca bu uygulamaya devam edeceğiz. Ay sonunda en az otuz kelime yazan tüm öğrencilerim yarışmayı kazanmış ve benden performans notu için yüzü kapmış olacak.

Peki, bu uygulama bize ne kazandıracak?

İlk aşama için yazdıkları tüm kelimeleri ve anlamlarını hatırlamalarını bekleyemeyiz ancak %1’ini bile hatırlamaları bir ay içinde üç yeni kelime yapar. Senelik bazda en az otuz altı yeni kelime. Bir her zaman sıfırdan çoktur. Uygulamanın kelime öğrenimi haricindeki en büyük kazanımı; bilmediği kelimeleri geçmek yerine öğrenme arzusu duyması, bilinmeyen kelimenin bir farkındalık yaratması ve eksiklik hissettirmesidir. Şuan alacakları yüz puan için kelime çalışması yaptıklarını düşünüyorlar ama zorunlu tutmadan isteğe bağlı bir kelime oyunuyla birçoğunun kelime farkındalığı artacak ve bunu hayatlarına aktaracaklar. Küçük bir tebessüm bırakarak yazımı noktalamak isterim; Kelime uygulamasına başlarken ‘’Hududunuzu aşın çocuklar.’’ diyerek başladım.

Öğrencim ‘’hudut’’ kelimesini hemen not etmiş ancak yanlış anladığı için ‘’hulut’’ olarak not etmiş. İki gün boyunca uğraşıp anlamını bulamayınca akşam bir telefon ve ‘’Öğretmenim, ne olur söyle artık. Hulutu aşmak ne demek?’’

Diyeceğim o ki; çocuklarımız hayatlarını devam ettirirken Türkçenin tüm zenginliklerinden faydalandırmak için küçük dokunuşlar yeterli.

Çocuklarımızın hududu aşmaları dileğimle…