Kafein bizi nasıl uyanık tutar?

Güne kahve içmeden başlayamayanlardansanız ya da kahve içmeden kendinize gelemiyorsanız, merhaba! Sizde kafein bağımlısı olmaya aday olabilirsiniz. Peki nedir bu kafein? 
Tarihi hakkında farklı rivayetleri olan kahvenin insanlık tarihinde yaklaşık 600 yıllık bir hikayesi var.  En fazla anlatılan efsaneye göre, kahve ilk olarak Etiyopya'da keçiler tarafından keşfedilmiş. Keçi ve deve sürülerinin çobanları, güttükleri hayvanların garip bir ağacın meyvelerini yedikten sonra, daha canlı, hareketli olduklarını görünce, "bunda bir hikmet var" diyerek durumu fark etmişler. Kahvenin meziyetleri bu şekilde ortaya çıkmış ve zaman içinde yayılmış. Kahvenin ilk içilebilir hali Yemen'de oluşmuş. Ve sufiler ibadet ve zikir sırasında, özellikle akşamları uyanık kalabilmek için kahveden yararlanmışlar.  
Herkesin bildiği üzere, kafeinin en bilinen özelliği kişiyi, uyanık ve zinde tutmasıdır. Kafein kahve, çay, spor içecekleri ve soda gibi bir çok içecekte bulunur; çikolata gibi gıdalarda da bulunabilir ve bazı ilaçlara dahi eklenebilir. Kafein hem merkezi sinir uyarıcı hem de diüretik olarak işlev görür. Kafein bir ilaç olarak kabul edilir ve vücudun birçok sistemini etkileyebilir. Kafein içtikten sonra etkileri 15 dakika içinde hissetmeye başlayabilirsiniz. Bir saat içinde kandaki tepe seviyesine ulaşır ve 4-6 saat boyunca sisteminizde kalabilir. Her gün kafein tüketirseniz vücudunuz tolerans geliştirir. Bu demek oluyor ki, başta kullandığınız doz zaman içinde aynı etkiyi göstermeyebilir. Başlangıçta bir fincan kahve sizi bir iki saatliğine uyanık tutmuş olabilir, ancak şimdi aynı etkiyi elde etmek iki fincan kahve tüketmeniz gerekir. Aynı etkiyi almak için daha yüksek miktarda kafein tükettikçe de fiziksel bağımlılık veya bağımlılık geliştirebilirsiniz.
Peki bizi nasıl uyanık tutar? İnsan vücudunda kafein merkezi sinir sisteminde bir uyarıcı olarak işlem görür.  Vücudun anahtar uyku güdüleyici moleküllerinden birini bloke ederek bizi uyanık tutar. Bu maddenin adı; adenozin'dir. Vücudumuz sürekli bir enerji kaynağına ihtiyaç duyar. Bu enerjiyi de ATP olarak adlandırılan yüksek moleküllü enerjiyi parçalayarak elde eder, yani adenozinin bel kemiğini. Beyindeki sinir hücrelerimiz yani nöronlar bu moleküle mükemmel şekilde uyumlu reseptörlere sahiptir. Adenozin bu reseptörlere kilitlendiğinde, bir dizi biomedikal reaksiyonu aktive eder. Bu da nöronların daha yavaş çalışmasına ve önemli beyin sinyal moleküllerinin salınımının yavaşlamasına neden olur. Başka bir deyişle uykunuz gelir. Kafein bir adenozin reseptör antagonistidir. Yani, adenozin reseptörlerini bloke ederek nöronlarınızı yavaşlatan bu işlemi raydan çıkarır. Kafein ve adenozin benzer molekül yapılarına sahiptir. Bu yüzden adenozin reseptörüne sıkışabilir ancak onun gibi aktivasyon gerçekleştiremez. 
Kısacası, adenozin sinir hücrelerinizi engeller. Kafein ise inhibitörü engelleyerek sizi uyarır. Kafeinin adenozin ve dopamin reseptörleri üzerindeki etkileri incelendiğinde uzun vadede Parkinson ya da Alzheimer gibi bazı nörolojik rahatsızlıkların riskini engellediğine dair araştırmalar vardır. Yada yağ yakıcı özelliği sebebiyle diyet yapanlar ve profesyonel sporcular tarafından da tercih edilir. Hatta bazı spor organizasyonları, kafein kullanımının yarışmacılar arasındaki adil rekabeti engellediğini düşünmektedir. Bu nedenle yarışmalarda kullanımını sınırlandırmışlardır. 
Ancak tabi ki, kafeinin bütün etkileri olumlu değil. Kafein sizi daha uyanık ve zinde tutabilir, fakat bununla birlikte kalp atış hızınızı ve kan basıncınızı da yükseltir. Biraz daha ileri düzeyde ise kronik anksiyete bozuklukları ve uykusuzlukta yapabilir.
Kafein nedeniyle geceleri uykusuzluk yaşıyor ve uyku kalitenizi arttırmak istiyorsanız atmanız gereken bazı adımlar vardır. Örneğin kafein tüketiminizi uykudan önce birkaç saat önlemek en iyisidir.
Yatmadan ve her gün aynı saatte kalkarak iyi uyku alışkanlıkları geliştirilmesi de yardımcı olacaktır. Yatmadan hemen önce bir rahatlama tekniği uygulayarak vücudu ve zihni rahatlatabilir ve uykuyu geliştirebilirsiniz.