'Islahat' ve 'Metternich' (1)

Cemil Meriç'e göre; "Bu ülke 1789'dan beri su alan bir gemi... Fransız İhtilâli yalnız Batı feodalizm'inin değil, ihtiyar Şarkın da ölüm çanı. Osmanlı bir başka medeniyetin varlığını o zaman fark eder. Henüz ne îmânını kaybetmiştir, ne haysiyetini. Zirvelerden bakar Diyâr-ı küfre. Avrupa maddedir, kendisi ruh." 

Meriç'in de işaret ettiği gibi "Bu Ülke" 1789'la birlikte su almaya başlamış ve bu su alış ileriki yıllarda da hızlanarak devam etmiştir. Tanzimatlar, ıslahatlar, fermanlar vs benzer çabaların ürünü olarak sergilenmiştir.

Bu cümleden olarak Hıristiyan âleminin özellikle İngilizlerin baskı ve hileleri ile Batı'da beyinleri yıkanmış, geçmişine düşman yapılmış, sözde aydınların yönlendirmeleri ile 1840'lı yıllarda Osmanlı yeni bir sistem arayışına da girmişti. Fakat hangi ülke örnek alınırsa alınsın sistemin mutlaka değiştirilmesi fikri dönemin devlet adamlarında ortak düşünce olarak ağırlık kazanıyordu.

Osmanlı aydınlarında tartışmalar sürerken zamanın Avusturya Başbakanı Prens Metternich, Osmanlı'ya bir tavsiye mektubu gönderir. Bu mektubunda Prens Metternich şöyle diyor;

 "İmparatorluk günden güne zayıflamakta ve çökmektedir. Bu bir gerçektir. Gizlenmesi mümkün olmayacak kadar açıktır. Bir an önce bunu masaya yatırıp çöküş sebepleri ve çöküşün nasıl durdurulabileceği hususunun tartışılması gerekir.

Bana göre, Osmanlıyı bu hale düşüren sebeplerin başında Avrupalılaşma zihniyeti gelir. Bunun temelinde, tam bir cehalet ve akıl almaz hayalperestlikten başka bir dayanağı olmayan ve ısrarla savunulan Avrupa kopyası reformlar yapma hevesi yatar.

Osmanlı Devletine tavsiyemiz şudur: Hükümetinizi varlık sebebiniz olan dininize saygı esası üzerine kurunuz! Devlet olarak varlığınızın temeli, Padişahla Müslüman halk arasındaki en kuvvetli bağ, dindir. Zamana uyun, çağın ihtiyaçlarını dikkate alın. Fakat dinden uzak olmayın!

İdarenizi yeni bir düzene, sisteme sokun, ıslah edin. Ama yerine size hiç de uymayacak olan müesseseleri koymak için eskilerini yıkmayın! Avrupa medeniyetinden sizin kanun ve nizamlarınıza uymayan kanunları almayın.  

Avrupa uygarlığından, sizin kurumlarınızla uyuşmayan sistemler almayın. Zira Batılı kurumlar, imparatorluğunuzun temelini meydana getiren ilkelerden farklı ilkelere dayanmaktadır. 

(Bir sonraki makalede devam edilecek)