Çocukça ihtiyaçlar

Bu hafta köşemizde çocukluk döneminin temel ihtiyaçlarını ele alalım istedim. Bu temel ihtiyaçları,bizlere belirli başlıklar halinde aktaran Mehmet Teber hocamın eğitiminden notlar ile birlikte sizlerle paylaşacağım. Bu konularda bilgilenmek, faydalanmak istiyorsanız çocukların çocukça yaşama hakkını savunmak üzere kurulmuş Pedagoji Derneği'nin sayfasını ve internet sitesini incelemenizi tavsiye ederim.

Kelime anlamı olarak ihtiyaç gereksinim, gereksinme ve güçlü istek ifadelerini karşılamaktadır. Çocuğun dünyasında sağlıklı bir çocukluk evresi geçirebilmesi için ebeveyn ve diğer yetişkinler tarafından karşılanmasının bir görev olduğu temel çocukluk ihtiyaçları...

Listenin başında oyun yer alıyor. Bizim için konuşmak ne ise, çocuk için oyun odur. Çocuk, oyunca denen bir dil ile konuşur. Oyun çocuğun tüm gelişim alanlarını destekleyen dinamodur. Çocuk oyun oynarken sosyalleşir, oyun içerisinde duygusal deneyimler yaşar. Bu sebeple her gelişim alanında soracağımız temel soru şudur: yeteri kadar oyun oynuyor mu? Çağımızda çocuklarımızın okul saatleri arttı, oyun alanları kısıtlandı. Yapılandırılmış, planlanmış zamanlara mahkum çocuklarımız kalan zamanlarında da maalesef ekrana (tablet,pc,cep telefonu vb.) maruz kalmaktadır. Oyunun önemi ve çocuk dünyasındaki yeri ayrıca sayfalarca ele alınması gereken bir konudur. Çocuğun en temel ihtiyacı oyundur, bu ihtiyacı desteklemek bizlerin görevidir.

İkinci olarak hareket ihtiyacından bahsedebiliriz. İnsan bedeninde iki çeşit atık vardır: yediklerimizden faydalı olmayan kısmın atığı ve rahatlamak için enerji atığı. Enerji atığı hayatımızda önemli yer kaplamaktadır. Çocuğun 10 yaşına gelene kadar oturmak için bilinçli bir çaba harcaması gerekir. Çocuk hareket etmediğinde saldırganlık ve huzursuzluğu artar. Psikolojik bir sıkışma yaşar, çocuğun günlük hareket ihtiyacını gidermesi için gerekli imkânları biz yetişkinlerin sunması gerekmektedir.  Çocukluğunu yaşamadığını ifade eden bir yetişkinin en temel çocukluk yoksunluğu hareket ve oyundur... Günümüzde çocukların hareket ihtiyacını ne derece giderebiliyoruz, bunu sizler değerlendirin.

Üçüncü ihtiyaç gözyaşı... Stresin vücutta kalmaması için en önemli akış, ağlama ile gerçekleşiyor. Hamilelik döneminde anne adaylarının çok ağlamasının sebebi, vücuttan stresi çıkarıp bebeği koruma mekanizması ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Duygunun dışarı çıkması çok önemli, aynı iyileşmesi gereken bir yaranın iltihabının akmasını istediğimiz gibi. Çocukların ağlamasına toplum olarak engel olduğumuz ise trajik bir gerçek. Çocuk ağladığında ya dikkat dağıtıyoruz(aa bak orada ne var?), ödül sunuyoruz(susarsan çikolata vereceğim), ceza ya da aşağılama(sus yoksa odana git, bebek misin sen?) , teselli (üzülme yenisini alırız). Tüm bu iyi niyetle çabaların tek ortak bir noktası var  ,o da yeter ki ağlama... Bunun sonucunda ağlamak kötüdür, güçsüzlüktür, zayıf gösterir vs. inançları kök salmaktadır. Burada ilk yapılması gereken şey çocuğun duygusunu anlamak (evet oyuncağının kırılması seni çok üzdü, şu an gerçekten çok üzgünsün) . Çocukların bizlerden istediği, bizim yukarıda yaptığımız davranımlardansa sadece duygusunu anlamamız. Gerçekten duygusunu anladığınızda çocuk sakinler, ihtiyacını gidermiş bir hale gelir. Çocuklar ihtiyaçları olan bir yerde doyasıya ağlayamadıklarında, biriken ağlama ihtiyacı çok beklenmedik durumlarda çocuğun ağlamasına sebep olmaktadır.

Dördüncü ihtiyaç merak... Çocukların en önemli öğrenme motivasyonları meraklarıdır. Bilinmeyen bir dünya ile ilgili o kadar çok merak edecek şeyleri var ki... Bizler tecrübeli olduğumuz için sıradan olarak gördüğümüz, belki önemli bulmadığımız o merak parçaları, çocuğun dünya algısında önemli yer tutmaktadır. Özgürlüğü deneyimlememiş bir ruh büyüyemez, serpilemez... Merak eden çocuğa sabırla eşlik etmek, biz yetişkinlerin görevidir.

Beşinci ihtiyaç hayal gücü... Çocukların hayal gücünün gelişmesinde ne ölçüde izin veriyoruz? Yapılandırılmış parklarda sallan ya da kay alternatifi yerine doğadaki keşiflerinde oyunlar geliştirme imkânı sunabilmek, oyun oynarken çocuğu yönlendirmeden sadece ona eşlik etmek, bir şeyler öğretme kaygısı yerine hayal gücünü önemseyen aktiveleri çoğalmak, serbest oyun alan ve imkânlarını çoğaltmak, 'sen bir hayvan olursa ne olurdun, neden? ' gibi hayal gücünü destekleyici diyalogları arttırmak bu alanda gelişimi sağlayabilir.

Altıncı ihtiyaç ise deneyimleme. Çocuk deneyimlediği şeyi sahiplenir ve öğrenme gerçekleşir. Çocuğun yerine yapma, bu alanda iyi niyetli de olsa, gelişime baltalayıcı etki yapmaktadır. Bu sebeple çocuklar bizlerden yardım istemediği sürece yardım etmemeliyiz. Yardım ettiğimizde ise nesne çocuğun elinde kalacak şekilde ona YARDIM etmeliyiz, yerine yapmamalıyız. Çünkü çocuğun aslında yapabileceği, ama bizim yerine yaptığımız davranışın mesajı 'sen yapamazsın, bunu yapmak için henüz yetersizsin' olacaktır. 

Bahsettiğimiz bu altı ihtiyacın hayatımızdaki yerine, çocuk üzerindeki etkilerine, bu ihtiyaçlar ile ilgili çocuğa yönelik kendi davranışlarımıza göz attığımızda gelişim başlayacaktır. Düşünsenize çocuğunuzun çocukluk anılarının yazarlarından biri sizsiniz, bu farkındalıkla mutlu bir hafta geçirmenizi dilerim.